Budownictwo energooszczędne zakłada wprowadzanie zmian w zakresie technologii, materiałów, urządzeń i nawyków użytkowników, które powodują redukcję zużycia energii oraz skutkują pozyskiwaniem wymiernych korzyści jednocześnie zapewniając komfort cieplny i odpowiedni klimat wewnętrzny. Dwa podstawowe instrumenty, które służą do oceny poziomu zużycia energii w budynku to świadectwa charakterystyki energetycznej oraz audyt energetyczny. Pojęcia te są często mylone, a w rzeczywistości oznaczają dwa oddzielne i różniące się między sobą dokumenty.

Główne czynniki wpływające na energooszczędność budynku to usytuowanie na działce, wyposażenie i dobór instalacji oraz rozwiązania architektoniczne takie jak kształt bryły, kubatura budynku, a także zastosowana technologia budowy. W sytuacji, kiedy mamy do czynienia z nową inwestycją, podstawową rolę odgrywa prawidłowo sporządzony projekt, który kompleksowo uwzględnia różne podejścia do kwestii energooszczędności, w tym również te wynikające z przepisów prawa. Wielkość, która charakteryzuje energooszczędność jest zapotrzebowanie na energię do ogrzewania. Maksymalną wartością – przyjętą za graniczną, która klasyfikuje budynek jako energooszczędny jest 70 kWh/m²rok.

Dwa podstawowe instrumenty formalne, które służą do oceny poziomu zużycia energii w budynku, a jednocześnie wyznaczenia wartości niezbędnej ilości energii do ogrzewania, to świadectwa charakterystyki energetycznej i audyt energetyczny. Często dochodzi do sytuacji, kiedy audyt energetyczny jest utożsamiany ze świadectwem charakterystyki energetycznej budynku. Jednak, mimo występujących cech wspólnych, są to zdecydowanie różne dokumenty.

Prawo europejskie nakłada obowiązek sporządzania świadectwa charakterystyki energetycznej budynku. Jest to dokument, który określa wielkość zapotrzebowania na energię, która jest niezbędna, aby zaspokoić potrzeby związane z użytkowaniem budynku lub lokalu mieszkalnego w całości albo w części, jaka stanowi samodzielną całość techniczno-użytkową. Wyniki i informacje zawarte w świadectwie charakterystyki energetycznej pozwalają oszacować roczne zapotrzebowanie na energię, a dzięki temu również koszty związane z tą ilością energii. Jest to zatem ocena aktualnego stanu technicznego budynku, podczas której badane są: stan techniczny budynku oraz jego przegród i instalacji, a także wspomniana wielkość zużycia energii.

Drugi z dokumentów – audyt energetyczny – stanowi techniczno-ekonomiczną ocenę budynku przed podjęciem decyzji o termomodernizacji. Jest to ponadto podstawa do uzyskania kredytu i premii termomodernizacyjnej. Audyt energetyczny  jest ekspertyzą, która służy do podejmowania decyzji w zakresie przedsięwzięć mających na celu zmniejszenie ilości zużywanej energii w budynku. Informacje w nim zawarte przedstawiają ilość i strukturę zużywanej w budynku energii, a także zalecane rozwiązania techniczne, organizacyjne wraz z kosztem, przyszłymi zyskami oraz czasem zwrotu kosztów, a także inne ekonomiczne wskaźniki opłacalności i doradztwo na rzecz racjonalizacji zużycia energii. Jest to zatem narzędzie potwierdzające celowość planowanej inwestycji.

Audyt energetyczny budynku, oprócz podstawowych informacji identyfikujących budynek, inwestora i podmiot wykonujący audyt powinien zawierać inwentaryzację instalacji zużywających energię, ocenę właściwości cieplnych budynku oraz określenie, jaka jest charakterystyka energetyczna budynku. Istotnym elementem tego dokumentu jest również przedstawienie sposobów, na jakie można zmniejszyć zużycie energii, a także ocena opłacalności każdej z metod wraz ze wskazaniem, które z nich są optymalne dla rozpatrywanego obiektu. Prawidłowo wykonany audyt powinien także zawierać opis techniczny, niezbędne szkice i przedmiar robót optymalnego wariantu przedsięwzięcia termomodernizacyjnego przewidzianego do realizacji.

Cechy wspólne obu opracowań to przede wszystkim zawarta w nich ocena izolacyjności cieplnej budynku. Oba dokumenty zawierają ponadto obliczenie sezonowego zapotrzebowania na ciepło i oszacowanie wielkości zużytej energii, a także ocenę stanu technicznego i sprawności poszczególnych systemów, tj.: grzewczego, instalacji podgrzewu c.w.u., wentylacji oraz samego źródła ciepła. Zarówno świadectwo charakterystyki energetycznej budynku jak i audyt energetyczny proponują również możliwe metody usprawnień.