Średnio ponad 380 mln m³ dziennie – tyle gazu z Rosji importowała do tej pory Unia Europejska. Łącznie w 2021 roku rosyjski gaz stanowił ok. 45% całości unijnego importu i prawie 40% całkowitego zużycia gazu. W jaki sposób UE może osiągnąć niezależność energetyczną przy jednoczesnym dążeniu do obniżenia emisji? Z propozycją działań przychodzi Międzynarodowa Agencja Energetyczna (MAE).

Import rosyjskiego gazu

Gaz ziemny uznawany jest za tzw. paliwo przejściowe w procesie transformacji energetycznej. I niewątpliwie wiele krajów europejskich właśnie na gazie opiera strategię odejścia od węgla i ograniczania emisji CO2. Docelowo gaz również ma zostać objęty procesem dekarbonizacji i będzie zastępowany przez bardziej ekologiczne źródła.

W 2021 roku Unia Europejska importowała z Rosji średnio ponad 380 mln m³ dziennie, czyli około 140 mld m³ w skali roku. Ponadto około 15 mld m³ dostarczono w postaci skroplonego gazu ziemnego (LNG). Łącznie w 2021 roku rosyjski gaz stanowił ok. 45% unijnego importu gazu i prawie 40% całkowitego zużycia gazu. Jak na tym tle wypada Polska? Z danych Forum Energii wynika, że z Rosji pochodzi 55% importowanego przez nasz kraj gazu.

Aktualna sytuacja geopolityczna wyraźnie pokazała uzależnienie Unii Europejskiej, ale jednocześnie stała się punktem zapalnym, by podjąć działania zmierzające do uniezależnienia się od tych dostaw. Coraz więcej krajów podejmuje decyzje o embargu na rosyjski gaz.

• Przeczytaj jaki plan na odejście od rosyjskich paliw kopalnych przygotowała Komisja Europejska.

Obecny kryzys rodzi konkretne pytania o to, co możemy zrobić, aby zmniejszyć to uzależnienie, przy jednoczesnym podejmowaniu działań w kierunku osiągnięcia neutralności klimatycznej.

Dekalog zmian 

Zestaw takich konkretnych działań przygotowała Międzynarodowa Agencja Energetyczna (International Energy Agency). MAE dostarcza dane, przygotowuje analizy i proponuje rozwiązania kształtowania polityki energetycznej. Tym razem MAE opracowała 10-punktowy plan odejścia od importu gazu ziemnego z Rosji.

– Środki wdrożone w tym roku mogą zmniejszyć import gazu z Rosji o ponad jedną trzecią, z dodatkowymi tymczasowymi możliwościami pogłębienia tych cięć do znacznie ponad połowy przy jednoczesnym obniżeniu emisji – czytamy w analizie.

Analiza obejmuje dostawy gazu, system elektroenergetyczny i sektory odbiorców końcowych. Według MAE wprowadzenie zaproponowanych działań może spowodować spadek rocznego zapotrzebowania UE na import rosyjskiego gazu o ponad 50 mld m³. Plan Międzynarodowej Agencji  Energetycznej jest spójny z założeniami klimatycznymi UE i Europejskim Zielonym Ładem. Bierze też pod uwagę ambicję zero emisyjności, która zakłada całkowitą eliminację importu rosyjskiego gazu do 2030 roku.

Propozycja działań została podzielona na 4 obszary: zapasy gazu, sektor energetyczny, sektory użytkowników końcowych i działania przekrojowe.

1. Brak nowych kontraktów na dostawy gazu z Rosji

Do końca 2022 roku wygasają kontrakty z Gazpromem o wartości ponad 15 mld m³ rocznie, co stanowiło około 12% dostaw gazu do UE w 2021 roku. W sumie do końca tej dekady wygasają kontrakty z Gazpromem o wartości blisko 40 mld m³ rocznie. UE ma możliwość dywersyfikacji dostaw gazu i kontraktów z dostawcami z innych źródeł.

2. Zastąpienie dostaw rosyjskiego gazu alternatywnymi źródłami

Analitycy MAE szacują, że wydobycie gazu wewnątrz UE i import rurociągami spoza Rosji (m.in. z Azerbejdżanu i Norwegii) może wzrosnąć w przyszłym roku nawet o 10 mld m³. Uda się to osiągnąć pod warunkiem wyższego wykorzystania zdolności importowych, mniej uciążliwych pracach konserwacyjnych w okresie letnim oraz zrewidowanych w górę limitach produkcyjnych.

Zielone światło dla budowy Baltic Pipe. Jest nowe pozwolenie środowiskowe

Ważne jest także stopniowe zwiększanie dostaw biogazu, biometanu, produkcja wodoru.

3. Wprowadzenie minimalnych obowiązków w zakresie magazynowania gazu

Magazynowanie gazu odgrywa kluczową rolę w zaspokajaniu sezonowych wahań popytu i zapewnianiu stabilności w razie nieoczekiwanych zdarzeń, takich jak gwałtowne wzrosty popytu lub niedobory podaży, które powodują skoki cen. Znaczenie bezpieczeństwa zapewnianego przez magazynowanie gazu jest jeszcze większe w czasach napięć geopolitycznych.

Z analizy wynika, że do zapewnienia odpowiedniego bufora dla europejskiego rynku gazu na cały sezon grzewczy konieczne jest ​​zmagazynowanie 90% pojemności magazynowej do 1 października 2022 roku. „Zastrzyk” gazu w 2022 roku musi być o około 18 mld m³ wyższy niż rok wcześniej.

4. Przyspieszenie wdrażania nowych projektów wiatrowych i słonecznych

Analitycy szacują, że w 2022 roku produkcja energii z OZE w UE zwiększy się o ponad 100 terawatogodzin (TWh), co stanowi wzrost o ponad 15% w porównaniu z 2021. Konieczne są dalsze działania mające na celu przyspieszenie dalszego zwiększania mocy ze źródeł odnawialnych poprzez rozwój projektów wiatrowych i fotowoltaicznych na skalę przemysłową. MAE apeluje o elastyczność w kwestii pozwoleń, uproszczenie procedur, cyfryzacji wniosków. Zwraca też uwagę na znaczenie krótkoterminowych programów dotacji, które pozwolą na inwestycję w OZE konsumentom.

Dodatkowe 35 TWh produkcji z nowych projektów odnawialnych źródeł energii w przyszłym roku, poza już oczekiwanym wzrostem z tych źródeł, zmniejszy zużycie gazu o 6 mld m³.

5. Maksymalizacja wytwarzania z istniejących źródeł niskoemisyjnych: bioenergia i energia jądrowa

Energia jądrowa jest największym źródłem niskoemisyjnej energii elektrycznej w UE. Jednak w 2021 roku kilka reaktorów zostało wyłączonych z eksploatacji w celu przeprowadzenia konserwacji i kontroli bezpieczeństwa. Przywrócenie tych reaktorów wraz z rozpoczęciem działalności komercyjnej ukończonego reaktora w Finlandii, może doprowadzić do wzrostu produkcji energii jądrowej w UE nawet o 20 TWh w 2022 roku. Natomiast tymczasowe opóźnienie planowanych zamknięć pięciu reaktorów, może obniżyć zapotrzebowanie na gaz w UE o prawie 1 mld m³ miesięcznie.

Analitycy rekomendują także zwiększenie zrównoważonych dostaw bioenergii. Obecnie elektrownie bioenergetyczne w UE działają na poziomie około 50% swojej całkowitej mocy, a mogłyby generować do 50 TWh więcej energii elektrycznej w 2022 roku.

6. Wprowadzenie krótkoterminowych środków chroniących konsumentów przed wysokimi cenami energii

Wysokie ceny gazu w UE przekładają się na wysokie hurtowe ceny energii elektrycznej. Stwarza to potencjał zysków dla wielu wytwórców energii elektrycznej i ich spółek macierzystych, które znacznie przewyższają koszty związane z działalnością lub odzyskiwaniem kapitału.

Wzrost kosztów energii elektrycznej jest do pewnego stopnia nieunikniony, dlatego MAE rekomenduje  wprowadzenie tymczasowych podatków od przedsiębiorstw energetycznych. Wpływy z podatków powinny być następnie redystrybuowane do odbiorców energii elektrycznej, aby częściowo zrekompensować wyższe rachunki za energię. Kroki mające na celu opodatkowanie nieoczekiwanych zysków zostały już podjęte we Włoszech i Rumunii w 2022 roku.

7. Przyspieszenie wymiany kotłów gazowych na pompy ciepła

Podwojenie obecnych instalacji pomp ciepła w UE pozwoliłoby ograniczyć dodatkowe 2 mld m³ zużycia gazu w ciągu pierwszego roku. Wymaga to dodatkowych inwestycji w wysokości 15 mld EUR.

Instalacje warto połączyć z modernizacją samych domów, aby zmaksymalizować wzrost efektywności energetycznej i zmniejszyć ogólne koszty.

Dynamiczny wzrost sprzedaży pomp ciepła! Aż o 80% w 2021 roku

8. Poprawa efektywności energetycznej w budynkach i przemyśle

Efektywność energetyczna jest ważnym krokiem na drodze bezpiecznego przejścia na czystą energię.

MAE zaleca standaryzowane modernizacje. Już sama lepsza izolacja pozwoliłaby na zaoszczędzenie ponad 1 mld m³ zużycia gazu w ciągu roku. Co jeszcze? Instalacja inteligentnego sterowania ogrzewaniem (inteligentne termostaty), które pozwala obniżyć rachunki za energię i poprawia komfort w domu. Potrojenie obecnego tempa instalacji około miliona domów rocznie zmniejszyłoby zapotrzebowanie na gaz do ogrzewania domów o dodatkowe 200 mln m³ rocznie przy całkowitym koszcie 1 mld euro. Ważne są również coroczne przeglądy konserwacyjne kotłów gazowych i optymalizacja ich wydajności (temperatura nie wyższa niż 60°C).

9. Zachęcanie konsumentów do tymczasowej regulacji termostatu

Średnia temperatura ogrzewania budynków w całej UE wynosi obecnie powyżej 22°C. Regulacja termostatu do ogrzewania budynków przyniosłaby natychmiastowe roczne oszczędności energii, a tym samym pozwoliłaby na obniżenie rachunków za energię. Obniżenie termostatu do ogrzewania budynków o zaledwie 1°C zmniejszyłoby zapotrzebowanie na gaz o około 10 mld m³ rocznie.

Ważne są kampanie edukacyjne i zachęcanie do takich zmian w domach i budynkach komercyjnych. Do rozważenia jest także wprowadzenie przepisów dotyczących temperatur ogrzewania w biurach.

10. Dywersyfikacja i dekarbonizacja źródeł elastyczności systemu elektroenergetycznego

Kluczowym wyzwaniem politycznym dla UE w nadchodzących latach jest zwiększenie alternatywnych źródeł energii w systemach elektroenergetycznych, a tym samym rozluźnienie silnego powiązania między dostawami gazu a bezpieczeństwem elektroenergetycznym Europy.

Rządy muszą wzmóc wysiłki w celu opracowania i wdrożenia wykonalnych, zrównoważonych i opłacalnych sposobów zarządzania potrzebami elastyczności systemów elektroenergetycznych UE. Wśród rekomendowanych działań są m.in.: ulepszenie sieci, zwiększanie efektywności energetycznej, wielkoskalowe i długoterminowe technologie magazynowania energii wraz z innymi źródłami elastyczności, takimi jak akumulatory.

 źródło: iea.org/news

Artykuł stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują swiatoze.pl. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.